Yavru köpek sahiplenirken ve üretirken dikkat edilmesi gerekenleri üç
ana başlık altında değerlendirmek gerekir. Bunlar yavrunun davranış
gelişimi, fiziksel gelişimi(sağlığı) ve yavrunun geçmişi yani
seceresidir. Yavru köpek seçerken bütün bunlar yavruyu sahiplenecek
kişi tarafından dikkatle üzerinde durulması gerekenlerdir. Diğer
taraftan her üretici ister profesyonel olsun, ister amatör eğer her
yönüyle sağlıklı köpek yetiştirmek istiyorsa bunlara uymak zorundadır.
Yavrunun davranış gelişimi anne karnında başlar ve çeşitli dönemlerden
geçer. Yavru köpeğin geçirdiği bu dönemlere kritik period
denilmektedir. Yavru köpeğe bu kritik period içersinde gerektiği gibi
davranılmadığı zaman onun yaşamında bazı davranış bozukluklarının
olması, eğitiminin güçleşmesi, çevresi ile uyumlu yaşayamaması gibi
sorunlarla karşılaşılır.
Köpeğin yavru ve anne karnında iken içinde bulunduğu kritik period şu
şekilde evrelere ayrılmaktadır,
-Prenatal period (Anne karnındaki 3. dönemde başlar)
-Neonatal period (Doğumdan 12 günlük olana kadar)
-Geçiş periodu (12 ile 21. gün arası)
-Birinci sosyalleşme periodu (3 ile 5. hafta arası)
-İkinci sosyalleşme periodu (6 ile 12. hafta arası)
-Korku periodu (8 ile 11. hafta arası)
-Sosyal dominantlık periodu ( 10 ile 16. hafta arası)
-Çevresel adaptasyon dönemi (13 ile 16. hafta arası)
Yukarıda belirtilen dönemler köpeğin doğumu ile 16. hafta arasında
kalan süreyi kapsamaktadır. Bu dönemler arasında bazı farklılıklar
görülebilir. Öreğin Steven Lindsay ile Burce Fogle'ın tanımlamaları
arasında zamanlarda çok ufak sarkmalar vardır. Yukarıdaki evreler
Steven Lindsay'in sınıflamasına göre yazılmıştır. Bu süre içersinde
köpek ömrü boyunca onu etkileyecek ve kalıcı davranışlara ve zihinsel
gelişmeye sahip olur. Bu süre bitiminde bazı kapılar açılmamak üzere
kapanır. Örneğin 4 ayını geçmiş bir köpeğin sosyalleştirme çabaları
istenilen sonucu veremez.
Bu süreyi gerektiği gibi geçirmemiş olan köpekler genellikle çevresine
uyumlu olmayan, tam anlamıyla eğitilemeyen, ileride iyi anne olamayan,
aşırı tepkisel veya durgun, kontrol edilemeyen sorunlu köpekler
olabilirler.
Yavruların anne ve kardeşlerinden ayrılma zamanı 7. haftada olmalıdır.
Bu -1 ve +1 hafta olarak esneyebilir. Yani 6. ve 8. haftalar arasında
yavrular sahiplendirilmelidirler. Bu sürenin altında yavruların anne ve
kardeşlerinden ayrılmaları veya bu süreden fazla anne ve diğer
kardeşlerle beraber kalmaları kritik periodun evreleri içersinde
uygulanan prosedürleri değiştireceğinden yavruların sorunlu olmalarına
ve kritik periodun her evresinin gerektiği gibi uygulanamamasına neden
olur.
Yavru köpek yukarıda belirtilen kritik periodun ikinci sosyallleşme
sürecine kadar olan zamanını annesi ve kardeşleri ile beraber
geçirmektedir. Köpek sahiplenecek kişiler alacakları yavrunun kritik
periodunun ikinci sosyalleşme dönemine kadar olan evrelerini gerektiği
gibi geçirdiğinden emin olmalıdır. Yavrunun alınacağı yer güvenilir bir
yer olmalı ve annenin sahibinin veya üreticinin kritik periodlara
uyduğu bilinmeli bu mümkün değilse zaman zaman anne ve yavrular ziyaret
edilip gelişmeleri izlenmelidir. Köpek sahiplenildikten sonra da kritik
periodun geriye kalan evrelerinin tamamlanması köpeği sahiplenen
tarafından gerçekleştirilir.
Yavru köpeğin anne ve kardeşleri yanında 2 ayını tamamlayıp yeni
sahibine gelmeden önce kritik period kuralları içersinde yapılması
gerekenler sırasıyla şöyle olmalıdır;
-Prenatal period: Bu devre yavrunun anne karnında
geçirdiği süredir. Annenin gebeliğin 3. devresinden sonra maruz kaldığı
ve sergilediği davranışlar karnındaki yavrunun gelişimini
etkilemektedir. Örneğin annenin gebeliğinin bu döneminden sonra
yavruları doğurana kadar stres altında kaldığı durumlarda doğan
yavruların öğrenme kabiliyetlerinde düşüş ve davranışlarında aşırılık
gözlemlenmiştir.
Gebe olan anne köpek yavrulamadan önce rahatsız edilmeyeceği ve
kendisininde rahat edeceği bir yerde bulundurulmalıdır. Bu zaman
içersinde anne dışarıdan tahrik edilmemeli kendini savunacak ve strese
sokacak durumlarda bulundurulmamalıdır. Örneğin dışarıdan yabancı köpek
veya insanlar tarafından taciz edilip koruma yapacak duruma
getirilmemelidir.
Köpek doğum olana kadar bu yerine alışmalı ve doğum yapacağı bu yeri
kendisi için emin, rahat ve güvenilir olarak algılamalıdır.
-Neonatal period: Neonatal period yavrular doğduktan
sonra başlar ve yaklaşık 12 gün sürer. Bu devrede yavruların gözleri
kapalıdır, kulakları duymaz, miyelin yapısı gelişmemiştir ve sinirler
duyarsızdır, miyelin yapısı ilk 3 günden sonra yavaş yavaş gelişmeye
başlarlar. Bu zaman içersinde tek ilişki kurdukları anneleridir.
Anneleri yavruların herşeyinden mesuldürler, Beslenmeleri,
tuvaletlerinin yaptırılması, temizlenmeleri, vücut ısılarının belli bir
seviyede tutulması anneleri tarafından karşılanır. Bütün bunlar olurken
yavruların gözleri ve kulakları kapalı, miyelin yapıları tam gelişmemiş
olduğu halde mühürleme (imprinting) dediğimiz olay gerçekleşir.
Mühürleme yavruların yaşamlarının bu ilk döneminde çok hızlı,
istikrarlı, programlı bir öğrenme ile bu kritik devrede annelerine
bağlanmalarını sağlayan içgüdüsel davranış yapılarının tetiklenmesidir.
Mühürleme hayvanların çoğunda geri dönüşsüzdür, insanlarda ise geri
dönüşlüdür. İşte mühürlemenin geri dönüşsüz olduğu bu neonatal dönem
köpek yavruları ve anneleri için çok önemlidir. Bu dönemde onlara karşı
yapılacak bazı davranışlar onları etkileyecek ve ileride ne tür
davranışlar göstereceklerini belirleyecektir. Annede bu dönemde
mühürleme ile yavrularını kabul edecek ve tanıyacaktır.
Bu yavruların her ne kadar gözleri, kulakları kapalı, sinirleri tam
gelişmemiş olsa da yapılan araştırmalar, çekilen EGG ler ile yavruların
ışık, ısı değişimi gibi bazı dış etkenlere tepki verdikleri
gözlemlenmiştir.
Yavruların bu devrede dışardan aldıkları ısı değişimi ve ışık gibi
etkenler onları strese sokmaktadır. Bu stres yavruların bu evresinde
gerekli olmaktadır. Yalnız dikkat edilmesi gereken stres oranın iyi
ayarlanmasıdır. Yavrular eğer çok fazla stres içinde bulunurlarsa
adrenal salgılayan bezlerinde fazla çalışma nedeniyle aşırı gelişme
olmaktadır. Eğer az stres alırlarsa, az çalışan adrenal bezleri bu
sefer gelişememektedir. Fazla gelişen adrenal bezleri yavrular
büyüdüğünde köpeğin fazla adrenal salgılamasından dolayı aşırı tepkisel
olmalarına yol açar, aksi olduğu zaman da az gelişmiş olan adrenal
bezleri daha az adrenal salgıladığından köpeklerin daha az duyarlı
olmalarına yol açar. Her iki durumdaki köpekler eğitilmeleri zor olan,
çeşitli problemleri olan köpekler haline gelirler.
Yavruların geçeceği bu evrede stres oranı şu şekilde ayarlanmalıdır.
Yavrular anneleri ile loş, ısıya karşı korumalı, sessiz ve kimse
tarafından rahatsız edilmeyecekleri bir ortamda olmaları gerekir. Her
gün yavrular bu ortamdan tek tek ele alınmalı ve ışığa çıkarılmalıdır,
ayrıca bulundukları ortamdan da dışarı alınarak ısı değişikliğine maruz
bırakılmalıdır. Bu esnada yavru ele yatırılıp yavaşca sağa ve sola
yatırılmalı, başından kuyruğuna kadar yavaşca okşanmalıdır. Bu işlem
her bir yavruya günde sadece 3 dakika yapılmalıdır. Diğer zamanlarda
yavrular ve anneleri kesinlikle rahatsız edilmemeli, yanlarına
girilmemeli, etraftan onları rahatsız edecek gürültü (inşaat çalışması,
yol çalışması gibi yüksek sesler), köpek havlamaları, yabancı insan
sesleri gelmemelidir. Bunların hepsi yavrulara stres kaynağı olmasada
annenin stres halinde olması yavrularıda etkileyecektir.
-Geçiş periodu: Neonatal periodun 12 gün sonra
bitmesiyle yavruların gözleri ve kulakları açılır ve bulundukları
ortamı algılamaya başlarlar. Diğer kardeşlerinin ve sahibinin farkına
varırlar. Bu evrede yavruların daha fazla duyumsal olarak zengin bir
ortamda olmaları gerekir. Yavruların bulunduğu yer biraz daha
genişletilir, Daha fazla ele alınabilir ve tırnak uçları kesilebilir
veya törpülenebilir.. Aynı zamanda bulundukları ortama boylarına göre
oyuncaklar konulmalıdır. Yavrular bunları koklayarak üzerlerine çıkar
ve değişik uyarıcılarla karşılaşmış olurlar. Bütün bunlar olurken
yavrular annelerinden uzaklaştırılmamalıdırlar ve gene yüksek seslerin
gelmesi önlenerek rahatsız olmaları dolayısıyle stres altına girmeleri
engellenmelidir, çünkü yavruların görme ve işitme duyuları halen
gelişim evresindedir.
Geçiş periodu 12 ile 21. günler arasıdır ve yaklaşık 21 gün sonra
yavrular birinci sosyalleşme perioduna girerler.
-Birinci ve ikinci sosyalleşme periodu: Yavrular
annelerinin ve kardeşlerşnin yanından ayrılmadan birinci sosyalleşme
periodunu bitirirler ve ikinci sosyalleşme periodununda bir iki
haftasını geçirirler. Anne ve kardeşlerin beraber olan bu yaşamları bir
sürü modeli gibidir ve yavruların karakterleri bu sürü içersinde
belirlenir. Onun için yavrulara ve anneye birbirlerine karşı olan
davranışlarında müdahale edilmemelidir. Yavrular anne yanında
kaldıkları bu süre içersinde, her yavru değişik derecelerde olmak üzere
anneleri tarafından cezalandırılırlar. Bu cezalandırmalar anne
tarafından kafalarından, enselerinden yavaşca ısırılarak ve sarsılarak
olur. Anne fazla meme emen yavruyu hırpalayabilir veya hiçbir neden
olmadan bazı yavruları daha fazla hırpalayabilir. Bütün bunlar
yavrularca ceza olarak algılanır. Bu davranışları gören yavrular da
birbirlerine böyle davranmaya başlarlar. Aynı zamanda birbirleri ile ve
annleri ile oyunlar oynarken canları acıdığında karşı tarafı ikaz etmek
için annlerinden gördükleri bu davranışlarla cevap verirler. Bu
davranışı kardeşinden ve annesinden gören diğer yavruda oyun
ısırmalarında geri adım atar ve daha az can yakıcı ısırmalar uygulamaya
başlar. Bu oyunlar ve karşılıklı cezalandırmalar yavruların yumuşak
ağızlı olmasına yol açar ve ileride bu evreyi anne ve kardeşleriyle
beraber geçiren bu yavrular sahiplendirildiklerinde oyun ısırmalarında
tutarlı ve ılımlı olurlar. Yavrular bu evrede izlendiğinde ileride
nasıl bir karakterde olabilecekleri hemen hemen anlaşılabilir. Fakat bu
kesin bir sonuç teşkil etmez yavru anne yanından ayrıldıktan sonra gene
kritik period içersinde ona karşı olan davranışlar karakterinde
değişiklik olmasına ve yanılmaya sebep verebilir. Anne tarafından çok
fazla cezalandırılan bir yavru ileride submissive bir yavru olabilir ve
bu sayede ya çok itaatkar olur veya aşırı submissive olduğundan eğitimi
daha da zorlaşabilir. Diğer taraftan anne yanında çok az cezaya maruz
kalmış olan yavru baskın olabilir ve bu da bazı durumlarda eğitimi
zorlaştırabilir. Anne her yavruya eşit davranamadığı için bütün
kardeşlerin her biri değişik karakterde olur, ileride yetişkin köpekler
olduklarında hepsi ayrı davranışları sergileyen köpekler haline
gelirler.
