Her yıl birçok insan ve hayvan kudurmaktadır. Yurdumuzda kuduzun önemli bir sorun olarak gündeme gelmesinin nedenleri şu şekilde sıralabilir:
- Ülkemizde
yabani hayvan popülasyonu hakkında yeterli bilginin olmaması ve
bunların ekolojik dağılımı hakkında yeterli araştırmaların yapılmaması
- Ülkemizin coğrafik yapısı Halkın eğitim ve kültür seviyesinin düşük olması Sokak köpeği sorununun çözülmemiş olmasıdır.
Etiyoloji Hastalığın etkeni Rhabdoviruslar grubunun lyssavirus alt grubundadır.
Serolojik olarak tek tiptir fakat suşların virulens farklılıkları
vardır. Virus morfolojik olarak tipik mermi şeklindedir. Etken; . Eter,
kloroform ve asidik pH’ya duyarlıdır. . 56 C° de 45 saatte, 70 C° de
birkaç dk’da inaktive olur. 37 C° de 5. günden itibaren enfeksiyözitesi
tespit edilemez. . Toprak yüzeyinde 0-8 C° de 2 ay, kuru toprakta
yaklaşık 1 metre derinlikte 5 hafta kadar enfeksiyözitesini kaybetmez.
Hayvan kadavralarında 90 gün kadar bulunur. % 1-2 sodalı suda veya %
25’lik formolde süratle inaktive olur. Virus otoliz ve putrifikasyona
karşı çok dayanıklıdır. Otolitik beyin dokusunda 7-10 gün canlı
kalabilir. Patojen olan kuduz virusü Sokak virusüdür. Sokak virusünden
tavşan beyinlerine yapılan pasajlar ile elde dilen viruse Fix virus
denir. Sokak virusünün embriyolu tavuk yumurtası (ETY) pasajları ile
elde edilen şekline Flury suşu ismi verilir. Fix virusü ve Flury suşu
aşı suşlarıdır. Bulaşma: Bulaşma kuduz bir hayvanın ısırmasıyla veya
hasta hayvanın salyasının deri üzerindeki açık bir yaraya temas etmesi
ile olmaktadır. Ayrıca salyanın deride görülmeyecek kadar küçük
çiziklere teması ilede hastalık meydana gelebilmektedir. Virus aerosol
enfeksiyonla da bulaşabilir. Bu durum özellikle fazla miktarda enfekte
yarasaların bulunduğu mağaralarda görülür. Enfeksiyonu başlatmak için
gereken virus miktarı oldukça değişkendir ve sadece virus türünün
virulensine değil aynı zamanda büyük ölçüde konakçının hassasiyetine
bağlıdır.
Örneğin tilkiler, kokarca ve çakallardan 100 kat daha duyarlıdırlar.
Hamsterler, fare, kobay ve diğer kemiricilerden daha duyarlıdırlar.
Ruminantlarda kuduza karşı oldukça hassastırlar. Fakat köpek ve
insanlar nisbeten dayanıklıdırlar. Kuduz öncelikle evcil carnivor ve
vahşi hayvanlarda (köpek, kedi, tilki, çakal, kurt, porsuk, sırtlan,
kokarca, sincap ve kemirgenler) bunun yanında yarasalarda da
görülmektedir. Hastalığın bulaşmasında etoburlar ve yarasalar rol
alırlar. Kuduz epizootik olarak 3’e ayrılır. Urban Kuduzu (kedi, köpek)
Silvatik Kuduz (tilki) Yarasa Kuduzu Kuduza yakalanmış otobur hayvanlar
ısırma yeteneğinde olmadığı için bunlarda enfeksiyon zinciri devam
etmez. Yarasalarda virusün tükrük bezine affinitesi sinir sistemine
olan affinitesinden daha fazladır, birbaşka deyişle sialoadenit formu
ensefalomyelit formundan daha şiddetlidir. Bu nedenledir ki yarasalar
hastalık belirtileri göstermeden virusü saçabilirler, hatta yarasaların
ensefalitik formu atlatabildikleri kaydedilmiştir.
Doğada kuduzun yayılabilmesi için virusün tükrükde, dolayısı ile tükrük
bezinde bulunması şarttır. Kuduz hayvanlarda virus salyada görüldükten
en geç 10 gün içerisinde mutlaka ölürler. Bu kural yarasalar için
geçerli değildir. Yarasaların bu özelliği kuduz virusünün yayılmasında
en önemli etkendir.
Patogenez Enfeksiyona neden olan suş, konağın genetik yapısı, iskelet kasında
asetil kolin resöptörlerinin konsantrasyonu, inokulasyon miktarı,
ısırılan bölgedeki sinirlerin innervasyon miktarı ve ısırılan bölgenin
santral sinir sistemine yakınlığı kuduzda enfeksiyona duyarlılığı
belirleyen faktörlerdir. Kuduz hayvanın ısırması ile salyadaki virus
inokulasyonun derinliklerinde çizgili kas hücrelerinde çoğalır. Çoğalan
viruslar asetil kolin resöptörlerinin aracılığı ile perifer sinirlere
girerler ve sentripedal ilerleyerek spinal ganglionlara gelir, burada
ganglionöritise neden olur. Virus perifer sinirlere girdikten sonra aşı
ve immunoglobulin ile hastalığın durdurulması mümkün değildir. Oradan
M.S. ve beyine geçer. Nöronların içine girerek çoğalır. Burada beyin
kökünde, kornu ammoniste ve serebellumda etkili olur ve nonpurulent bir
ensefalomiyelitise neden olur Daha sonra sentrifugal bir yayılma ile
tükrük bezlerine ve bütün perifer sinirlere yayılır. Burada asiner
hücrelerde çoğalarak sialoadenitis yapar ve bundan sonra salya ile
virus saçmaya başlar.
Salyada virus görüldükten sonra 2-5 gün içinde klinik belirtiler başlar
ve en geç 10 gün içinde hayvan mutlaka ölür. İşte bu özellikten dolayı
kuduzdan şüpheli hayvan 10 gün karantinaya alınır. Yani kuduzun tipik
lezyonları ganglionöritis, nonpurulent ensefalomiyelitis ve
sialoadenitisdir.
Klinik Belirtiler Kuduzda, kuduz virusunun SSS’nin invaze etmesine bağlı olarak erken
dönemde belirsiz bir ateşli hastalık tablosuna ilgili iştahsızlık,
başağrısı, halsizlik, yorgunluk, ateş, gastrointestinal sistem
bozuklukları, huy değişikiği görülür. İyileşen ısırık yarasında % 40
oranında kaşıntı vardır. 1. Sinirli formda - saldırgan kuduz 2. Selim
formda - sakin kuduz olarak seyreder. Burada paralitik faz dominanttır.
Hayvanlar normal davranışlarını kaybetmişlerdir. Ruminantlarda sık sık
böğürmeler, melemeler, köpeklerde havlamalar görülür. Yutkunma
güçlükleri , solunum ve dolaşım bozukluğu sonucu ölüm meydana gelir.
Köpeklerde Kuduz Kuduzun kuluçka süresi ortalama 2-8 hafta kadardır. Kuluçka süresi,
ısırılma olaylarında, ısırık yarasının beyine olan uzaklığı ile ilgili
olarak değişiklik gösterir. (Kuluçka süresi en az 10-180 gün olabilir)
İlk günlerde hayvanlar insanlardan kaçar. Hayvanların refleksleri
artar, sese ve ışığa karşı irkilir ve sıçrarlar. Yabancı cisimlere
karşı affinite göstermeye başlarlar. Gözün birinde myozis, diğerinde
midriyazis şekillenir. (Anizofori). Beden ısısı hafif yükselir. Çok az
su içebilir. Sık sık idrar yapar. Hafif yutkunma güçlüğü vardır ve bu
yüzden ağzından gelen salya miktarı gittikçe artar. Bu devre 12-72 saat
devam eder.
Köpekte gittikçe artan bir huzursuzluk ve sinirlilik vardır. Hafif ses
ve ışık karşısında aniden uyarılır ve heyecanlanır. Fotofobi oluşur. Bu
devrede köpek, insanlara, hayvanlara veya hayali şeylere saldırmaya
başlar. Hayvan sahibine itaat etmez ve evden uzaklaşır. Aşırı sinirli
ve saldırgan durumdadır. Önüne çıkan her şeyi ısırmak ister ve hatta
ısırılır. Larenks kaslarının paralizinden dolayı, havlama sesi
boğuklaşır ve hayvan havlama sesinden çok uluma uluma sesi çıkarır.
Farenks kaslarındaki spazmdan dolayı yutma güçleşir, hayvan salyasını
yutamaz ve ağızdan bol miktarda salya gelir. Devrenin sonlarına doğru
kaslarda koordinasyon bozukluğu ve hayvanda konvülziyonlar ortaya
çıkar.
Saldırganlık devresinin son döneminde hayvanda bitkinlik, alt çene
kaslarının felcinden dolayı (N.Trigeminus’un felci) ağzını kapatamama,
koordinasyon bozukluğu ve koma belirtileri görülür. Paraliz arka
bacaklardan başlar ve tüm vücuda yayılır. Hayvan yattığı yerden
kalkamaz ve ölür. Hayvanın ağzında iplik gibi salya akar (yutma
kaslarının felci ve alt çenenin kapanamaması nedeniyle). Hayvanın
ağzının açık kalması, hayvanın boğazına bir cisim takılmış gibi
gözlenir ve gerek hayvan sahiplerinin gerekse veteriner hekimlerin
hayvanın ağzına dokunmaları ellerinden virusu almalarına yol
açabilmektedir ve önemli bir risk oluşturmaktadır.
Önemli Not Kuduz şüpheli bir hayvan hiçbir zaman öldürülmez, on günlük karantina süresi beklenir.
