Zoonoz hastalık nedir?
Zoonoz hastalıklar; insanlar ve hayvanların birbirine
bulaştırabildikleri ve her iki gruba dahil bireylerde ortak olarak
şekillenen hastalıklar diye tanımlanabilir.
Dünya sağlık örgütü; zoonoz hastalıkları, doğal koşullarda insanların
ve hayvanların birbirine bulaşan hastalığı olarak tanımlamaktadır.
Ancak bu tanımlamadaki 'doğal koşullar' kavramının aksine bazı
hastalıkların bulaşabilmesi için bir takım özel şartların oluşması
gerekmektedir ki bu da önemli bir konudur. Örneğin kuduzun
bulaşabilmesi için mutlaka ısırık, tırmalama vb. nedenlerle oluşan açık
bir yara olmalıdır. Aynı durum Brucella enfeksiyonlarında da söz
konusudur. Bulaşma yollarından biri olan deri yolu ile bulaşma ancak
deri üzerinde çizik, çatlak gibi açık bir yaranın varlığında mümkündür.
Zoonoz hastalığın tanımından da anlaşıldığı gibi tek taraflı bir
bulaşma değil, her iki grubunda birbirine hastalık bulaştırması söz
konusudur. Bulaşmanın kaynağına göre zoonoz hastalıklar iki gruba
ayrılır.
Zooantroponozlar; hayvanlar ve hayvansal ürünler aracılığı ile insanlara bulaşan hastalıklar.
Antropozoonozlar; insanlardan hayvanlara bulaşabilen hastalıklar.
Bu pratikte kullanılmayan bir gruplandırmadır ve beşeri veya veteriner
hekimlikte genel olarak zoonoz hastalıklar olarak değerlendirilir.
İnsanlardan hayvanlara geçen hastalıklara sistiserkozları
(cysticercosis) örnek olarak gösterebiliriz. Ülkemizde de sık görülen
ve konakçılar aracılığı ile dolaylı yolla kedi ve köpeklerde
görülebilen bu parazitin, ergin şekli olan tenialar (T.Solium)
insanların ince bağırsağında yaşar ve enfekte gıdaların yenmesi ile
sığırlara (T.Saginata) geçer. Kedi ve köpeklere bulaşma, çiğ etlerin
veya enfekte iç organların yedirilmesi sonucu olabildiği gibi doğrudan
insan atıkları ile enfekte olmuş gıdaların yenmesiyle de oluşabilir.
Tüm pet sahiplerinin ortak endişesi olan konu zooantroponoz karekterli
hastalıklardır. Birlikte yaşadığı petlerin kendileri için
oluşturabileceği riskleri bilmek her zaman insanların ilgisini çeken
önemli bir konu olmuştur. Ayrıca zoonoz karakterli hastalıklardan
bazıları petlerde tedavisi olmayan, sadece koruyucu aşılamalar ile
önlenebilen hastalıklardır ve insanlar içinde ciddi tehlike
yaratabilmektedir. Bu gün tüm dünyada hem insan hemde hayvan sağlığı
için büyük önem taşıyan kuduz buna en iyi örnektir.
Zoonoz hastalıklar hangi yollarla insanlara bulaşabilir ?
Zoonoz hastalıkların bulaşması hastalığın etkenine bağlı olarak farklı
yollarla olmaktadır. Ancak genel olarak bulaşma temas, solunum veya
oral yol ile olmaktadır.
Tüm bulaşma yollarında asıl olan ortak nokta etkenin taşınmasıdır. Kedi
veya köpeklerin vücut atıkları (dışkı, idrar, salya, burun akıntısı)
etkenlerin taşınmasında önemli bir yoldur. Bu atıklarla temas veya
atıklarla bulaşık enfekte gıdaların alınması sonucu insanlara
geçebileceği gibi ısırma ve tırmalama sonucu kan yolu ile de bulaşma
olabilir.
Direk bulaşmanın yanında kedi ve köpeklerdeki etkenlerin ara konakçılar
vasıtası ile insanlara indirek yolla bulaşabilmesi de mümkündür. Son
yıllarda ülkemizde de sık rastlanılan ve köpeklerde ağrılı eklem
hastalıkları ile karekterize Lyme hastalığını buna örnek olarak
verebiliriz. Hastalığın etkeni keneler aracılığı ile köpekden köpeğe
taşınabildiği gibi keneler vasıtası ile insanlara da bulaşabilmektedir.
Zoonoz hastalılar nelerdir?
Kedi ve köpek gibi petlerden kaynaklanan zoonoz hastalıklar yanında
tavuk, kuş vb. kanatlı hayvanlar, koyun, sığır vb. evcil memeliler,
maymun, fare vb. yabani memeliler ve tavşanlar gibi pek çok hayvan
türüne ait zoonoz hastalık, insanlara bulaşarak ciddi sorunlara neden
olabilir.
Kedi ve köpeklerde dahil olmak üzere tüm hayvan türlerinde görülebilen
ve insanlara da bulaşabilen bu zoonozlar, bakteriyel, paraziter, viral
ve mantar kaynaklı olabilmektedir.
Ayrıca bulaşması sadece kene pire gibi arthropodlar aracılığı ile
olabilen bazı zoonoz hastalıklar arthropadal kökenli zoonozlar olarak
tanımlanmaktadırlar.
Bu etkenler (bakteri, virus, mantar ve parazitler) kedi ve köpeklerde
değişik şekillerde hastalığa neden olurlar ve farklı yollarla insanlara
bulaşabilirler.
Kedi ve köpeklerde sık karşılaşılan ve önem taşıyan zoonoz karakterli hastalıklardan bazıları şunlardır;
Salmonellosis, Brucellosis, Camphylobacteriosis, Leptospirosis, Kuduz, Cat Scratc disease,
Lyme disease, Veba, Tularemi, Sporotrichosis, Dermatophytosis, Toxacara
canis, Echinococcosis, Droflariasis, Cysticercosis, Toxoplasmosis.
Kedi ve köpeklerde sık görülen zoonoz karekterli hastalıklar ve bu
hastalıkların bulaşma , korunma yolları ile ilgili detaylı bilgiyi
kedim / köpeğim hastalıklar sayfalarında zoonoz hastalıklar bölümünde
bulabilirsiniz.
Zoonoz hastalıklardan nasıl korunabiliriz ?
Korunma için her şeyden önce etkenin veya hastalık kaynağının bilinmesi
gerekir. Bunun dışında önemli olan diğer bir konuda bulaşma yollarının
bilinmesidir.
Zoonoz hastalıkların gerek petler arasında yayılmasını, gerekse
insanlara bulaşmasını önlemek için koruyucu olarak yapılan aşı,
ilaçlama, iç ve dış parazitler ile mücadeleye önem vermek gereklidir.
Kuduz gibi tedavisi olmayan bazı zoonoz hastalıkların varlığı koruyucu
hekimliği ön plana çıkarmaktadır. Bu amaçla spesifik hastalıklara karşı
geliştirilen aşı uygulamaları halen tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde
de en etkin yöntem olarak kullanılmaktadır. Bu aşılara örnek olarak
kuduz, lyme ve Leptospiro aşıları örnek olarak verilebilir.
Ayrıca petlerde oldukça sık görülen ve insanlarda hydatik kist
oluşumuna neden olan Eccinococcuslar ile mücadele de, oral yolla
düzenli olarak yapılan paraziter uygulamalar ile yapılabilir.
Zoonoz hastalıkları önlemek için yapılan bazı çalışmalar
Uzun yıllar boyunca zoonoz hastalıkların önlenmesi için gereken
çalışmalara önem verilmemiş olmasına karşın özellikle son dönemlerde
yapılan çalışmalar zoonozlara karşı alınan önlemleri ve korunma
çalışmalarını artırmıştır.
Ülkemizde 1991 yılında kurulan 'Türkiye Milli Zoonozlar Komitesi' faal
olarak çalışmalarına 1998 yılında başlamış ve UNESCO ile ortak
çalışmalar yaparak halk sağlığı eğitim komiteleri tarafından
toplantılar düzenlenerek bilgilendirme çalışmalarına başlanmıştır.
Ayrıca Sağlık Bakanlığı Veteriner Halk Sağlığı Daire başkanlığı
tarafından düzenlenen'kuduz hastalığı mücadele programı' ile zoonoz
hastalıklar ve bunlardan korunma çalışmaları artırılmıştır.
Ayrıca sığır, koyun, keçi gibi evcil hayvanlardan bulaşan zoonoz
hastalıklar konusunda çalışmalar artırılarak insan sağlığını korumak ve
ekonomik kayıpları önlemek amacıyla tüm yurt geneline
yaygınlaştırılmıştır.
Hayvanlardan Bulaşabilen Hastalıklar
Bu hastalıkların sık görülenleri;Toksoplazma, Şarbon,Brusella, Kuduz
Günümüzde hediyelerin içeriği değişim göstermekte ya da bizler de ev
hayvanı sever bir toplum olmak yolundayız. Doğum günü hediyesi,
mezuniyet hediyesi vb birbirimize sevimli kedi, köpek ya da benzeri
evcil hayvanlar hediye ediyoruz.
Hayvancılık ise zaten ülkemiz kaynaklarının başında geliyor.
Gerek sevgi kaynağı gerek ekonomik yaklaşım olsun hayvanlarla temas
edenlerin hayvanlar aracılıyla bulaşan ya da hayvanlardan bulaşan
hastalıkların en azından bulaşma yolunu bilmelerinde fayda var diye
düşünüyorum.
Bu hastalıkların sık görülenleri;
Toksoplazma (Toxoplasmosis): Kedilerin dışkılarında bulunan parazit
yumurtalarından ağız ve solunum yoluyla alınması ile bulaşır. Hastalık
kadınlarda erken doğuma neden olabiliyor.
Şarbon (Anthrax): Hastalıklı sıcakkanlı hayvanların derisi üzerinde
bulunan basilin insanlara deri, yiyecekler ve solunum yolu ile alınması
sonucu bulaşır.
Brusella (Brucellosis): Hasta olan koyun, keçi, sığır gibi hayvanların
süt, salgı ve diğer atıkları ile doğrudan temas sonucu bulaşan bir
hastalıktır.
Kuduz (Rabies): Beyinde öldürücü tahribat yapan hastalık yarasaların,
kedi, köpek ve tüm etçillerin ısırığı, tükürüğü ve solunum yoluyla
bulaşır.
Salmonella (Salmonellosis): Hasta domuz, sığır, at, köpek, kedi, vahşi
hayvanlar ve kuşların dışkısında bulunan bakterinin bulaştığı su ve
besinlerin oral yolla alınması ile insana bulaşır.
Leptospiroz: Çoğunlukla yabani memeli hayvanlar, özellikle fare ve
kemirgenlerin idrar ve kanı ile kontamine olmuş toprak ya da suyla
bulaşır.
Psittakoz (Psittacosis, Papağan Hastalığı): Muhabbet kuşu, güvercin,
papağan, hindi, ördek ve kazların dışkısından yayılan tozların
solunmasıyla insana bulaşır.
Lyme Hastalığı: Geyik, köpek ve fareden kene ısırığı ile bulaşır.
Veba: Kedilerin ısırması, tırmalaması ile ve pirelerle geçebilir.
Tularemi: Özellikle tavşanlarda görülür. Kedilerin ısırma ve tırmalamasıyla da bulaşır.
Bunların dışında Sporotrichozisi, Toxacaracanis, Echinococosis gibi
mantar ve parazit enfeksiyonları kedi ve köpeklerden insana geçebilen
diğer hastalıklardır.
Ancak unutmayın aşı, düzenli kontrol, sık el yıkamak ve hijyenik kurallara uyum ve ile tüm bu hastalıklar önlenebilir.
