Muhabbet Kuşu Hastalıkları
Yumurta
tıkanması, dişi kuşlarda bir eşin olmasına gerek bulunmaksınız ortaya
çıkabilir. Yumurtanın, normal bir biçimde üreme sisteminden geçmediği
zaman oluşur. Distosi ise bir engel nedeniyle yumurtlama zorluğudur.
Her ikisi de evcil kuşlarda ortak bir problem olup çoğunlukla
önlenebilmektedir. Diğer yandan her iki durum da, yumurtalar dişi
kuşlarda doğal olarak gelişerek, kendiliğinden oluşup dışarı
çıkarıldıklarından bir eşe gereksinim bulunmaksızın meydana gelebilir.
Eğer erken teşhis edilir ve müdahalede bulunulursa, genellikle çok iyi
sonuç alınmaktadır. Eğer her iki olumsuzluk çok uzun süreyi kapsarsa,
özellikle daha küçük kuşlarda komplikasyon ve ölümlerle sonuçlanabilir.
Hangi kuşlar genellikle yumurta tıkanması ve yumurtlama zorluğu ile karşılaşırlar ?
Yumurta tıkanması riskini artıran birkaç faktör bulunmaktadır:
Küçük
Cinsler: Yumurta tıkanması; muhabbet kuşları, cockatiel, kanarya ve
ispinozlar gibi küçük kuşlarda daha sıklıkla görülmektedir.
Güçlü
Bağlılık: Risk, tek yaşayan ve sahiplerine aşırı bağlanan dişi kuşlarda
daha yüksektir. Aynalara veya belirli oyuncaklara aşırı bağlılık
gösteren kuşlar, yumurta tıkanmasına daha fazla yakalanmaktadırlar.
Kuluçka
sayısı: Plansız üretim uygulamalarının sonucu olarak tekrar tekrar
kuluçkaya yatırılan (mesela, yumurtalar veya yavru kuşlar gereğinden
daha kısa sürede yanlarından alındıklarında, uygun mevsimlerin dışında
üretim yapıldığında) veya aşırı yumurtlayan kuşlarda çoğunlukla yumurta
tıkanması ile sonuçlanan sağlık problemleri oluşabilir.
Yaş: Çok genç kuşlar ilk yumurtladıklarında, daha "büyük" kuşlara oranla genellikle yumurtlama zorluğuna yakalanırlar.
Üreme
sağlığı: Önceden kusurlu veya yumuşak kabuklu yumurtalamaya eğilimli
olduğu bilinen, üreme problemleri yaşayan kuşlar yumurta tıkanmasını
daha sıklıkla yaşarlar.
Kötü beslenme: Yalnızca tohumlarla beslenen
veya kalsiyum, A vitamini, protein, E vitamini ya da selenyum eksikliği
olan kuşlarda daha yüksek risk bulunmaktadır.
Genel sağlık durumu:
Yumurta tıkanması, aşırı şişmanlık veya egzersiz eksikliği gibi diğer
sağlık problemleri bulunan kuşlarda daha fazladır, bunlara ek olarak
uygunsuz sıcaklıklar gibi çevresel koşulların yarattığı stres altında
bulunmak da etkili olmaktadır.
Yumurta anormallikleri: Doğru konumda
olmayan, fazla büyük veya kusurlu, kırık, diğer yumurtalarla birleşmiş
bir yumurta da neden olur.
Kalıtım: Kuşların genetik yoluyla taşıdıkları belirli karakteristikleri yumurta tıkanması yönünden etkili olabilmektedir.
Yumurta tıkanmasının ve yumurtlama zorluğunun belirtileri nelerdir ?
Durumun ağırlığına bağlı olarak çeşitlilik göstereceklerdir; aşağıdaki belirtiler görülebilir:
* Karın gerginliği
* Kuyrukta aşağı yukarı inip kalkma veya sallanma
* Kanat düşmesi (sarkması)
* Hastalık belirtileri görülmesi
* Stres
* İştah azalması
* Topallama, bacak felci (Yumurta, bacaklara giden sinirlere baskı yapar)
* Karın şişliği
* Kloak (Dışkılama) bölgesine yapışan dışkılar (kuş, dışkı geçerken kuyruğunu kaldıramaz)
* Bozulmuş tüyler
* Halsizlik
* Güçlükle nefes alma (Takılmış yumurta, hava keselerine baskı yapar)
* Kafes tabanında oturma
* Üreme sisteminde olası sarkma (Üreme sisteminin iç kısmı, kloak
(dışkılık) bölgesinden, pembe bir kütle halinde görünür biçimde dışarı
çıkacaktır)
* Nadiren ani ölüm
Tıkanma nasıl teşhis edilir ?
Veteriner
hekim; klinik işaretleri, geçmişini, fiziksel davranışlarını,
röntgenini ve/veya ultrasonu temel alarak teşhiş koyacaktır. Eğer kuş,
çok stresli veya şoktaysa, daha ileri tanı yöntemlerine başvurmadan
önce bu durumu dengelemek zorunludur.
Nasıl tedavi edilir ?
Tedavi;
kuşun durumuna, belirtilerin ağırlığına, yumurtanın nerede
saptandığına, tıkanma halinin ne zamandır sürdüğüne bağlı olarak
değişecektir. Bu durum, tedavi ve müdahale edilmezse birkaç saat içinde
ölebilen daha küçük kuşlar için (kanaryalar ve ispinozlar gibi) çok
ciddidir.
Az düzeyde stres gösteren bir kuşun tedavisi aşağıdaki önlemleri içerebilir:
* Nemin yükseltilmesi ve ortam ısısının 30-35 C dereceye çıkarılması
* Dışkılığın yağlanması
* Kalsiyum ve muhtemelen A,D ve E vitaminleri ile selenyum enjeksiyonu
* Sıvı ve dekstroz takviyesi
* Oksitosin veya arjinin vasotosin enjeksiyonu ya da prostaglandin jeli
uygulaması. Bu ilaçlı tedaviler, üreme sistemindeki kaslarda kasılmaya
neden olarak yumurtanın geçişini kolaylaştırabilir. Ancak bu ilaçlar,
üreme sisteminde herhangi bir engel mevcutsa kullanılmamalıdır.
Çok
ciddi şekilde etkilenmiş bir kuş, öncelikle şoka karşı tedavi edilerek
stabil hale getirilmelidir. Sakinleşmesinin, dengelenmesinin ardından
aşağıda belirtilen gerekli diğer tedavi yöntemlerine geçilebilir:
* Antibiyotik uygulamaları ve mümkün olduğunca kısa süreli kortikosteroidler
* Hekim tarafından parmaklarla hafif baskı uygulanarak yumurtanın çıkarılması. Bu işlem anestezi gerektirebilir.
* Sarkmış dokuların temizlenmesi ve düzeltilmesi/iyileştirilmesi
* Ovocentesis: Sıkışmış yumurtanın içeriği; kloak (dışkılık)
bölgesinden görünebilir durumda ise oradan veya görünmüyorsa karın
bölgesi derisinden ulaşılarak bir iğne yardımı ile boşaltılabilir. Bu
işlem yumurtayı küçülterek geçişi kolaylaştıracaktır.
* Üreme
sistemi zarar görmüşse, yumurta üreme sistemi dışında oluşmuşsa
(ektopik yumurta) veya herhangi bir fiziki engel mevcutsa karın
ameliyatı gerekli olabilir.
* Antibiyotiklerle, sıvılarla itinalı bakım, uygun ortam ısısı ve nemi sağlanması ve beslenme desteği
Ortaya çıkabilecek olası sorunlar nelerdir ?
Çoğunlukla
kanaryalar ve ispinozlar gibi küçük kuşlar birkaç saat içinde tedavi
edilmezlerse şok ve ölümle sonuçlanabilir. Ayrıca, aşağıda belirtilen
diğer sorunların da oluşması muhtemeldir:
Sıkışan yumurta, böbreklere basınç yaparak onların görevini ve dolayısıyla kuşun sağlığını etkiler.
Yumurta
kuşun içinde iken kırılırsa yaşamını tehdit edecek peritonit (karın
boşluğunda ciddi bir ağrılı şişlik) meydana gelebilir.
Oksitosin,
arjinin vasotosin veya prostaglandinler, üreme sisteminde parçalanmaya
ve ölüme götürebilen kuvvetli kasılmalara neden olabilirler.
Sürekli
gerilmeler, üreme sisteminin veya kloakın (dışkılık) sarkmasına sebep
olabilir. Bu durum; enfeksiyon, kabuklaşma (ki bu gelecekte yaşayacağı
yumurta tıkanmasında daha ileri problemlere yol açar) veya yumurtada
peritonitle sonuçlanabilir.
Önlenebilir mi ?
Aşağıdaki önlemler alınarak risk azaltılabilir:
* Doğru beslenme sağlama
* Üretimin zamanlaması, uygun yaşta üretim gibi doğru üretim
tekniklerinin kullanımı, genetik bozuklukları olan kuşların üretimden
çekilmesi, doğru ve sağlıklı çevre koşullarının sağlanması
* Aşırı kuluçkanın önlenmesi
* Yeterli egzersiz sağlanması ve şişmanlığın, yağlanmanın önlenmesi
* Yumurtlamayı önlemek için hormon tedavisi
* Yumurtlamanın sürekli olarak engellenmesi amacıyla üreme sisteminin
alınması için kısırlaştırma ameliyatı. Bu ameliyat, kuşların çok küçük
boyutlarda olmaları ve üreme sistemlerinin hassaslığı nedeniyle yüksek
risk taşıyan bir yöntemdir.
