ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK
Boğma ve dikenli tasmaların köpeklerde kullanımının fiziksel olarak
zararlı olduğu bilinmektedir. Bunların dışında bu tasmaların köpek
eğitimini ve negatif pekiştirmenin nasıl çalıştığını ve nasıl
uygulanması gerektiğini bilmeyenler tarafından kullanılması köpeğin
öğrenilmiş çaresizlik içinde olmasına neden olur.
Öğrenilmiş çaresizlik olumsuz davranışlardan kaçınma çabası yokluğuyla
tanımlanan bir öğrenilmiş davranış yapısı; Seligman'ın, bireyin kontrol
edemediği olumsuz olaylara maruz kalmasıyla ortaya çıkan çaresizlik
duygusu ve motivasyonsuzluk için kullandığı bir terimdir.
Martin Seligman üç ayrı grup köpek ile laboratuvarda bir çalışma
yapmıştır. Birinci grup köpekler kaçmaya eğitilmiş köpekler, ikinci
grup çaresiz köpekler, üçüncü grupda kontrol grubu köpekler olarak
ayrılmıştır. Bu üç grup köpeğe de aynı sayıda elektrik şoku
uygulanmıştır. Birinci grup olan kaçmaya eğitilmiş köpekler şok
verilirken serbest bırakılmışlardır. Bu gruptaki köpekler belli bir
şoktan sonra kaçıp kurtulabilmişlerdir.
İkinci grupdaki çaresiz köpekler ise bulundukları alanda
kaçamayacakları şekilde tutulmuş ve elektrik şoklarının hepsine maruz
bırakılmışlardır. Üçüncü grup kontrol köpekleri ise bulundukları kutu
içinde bir uyarıcı (ışık) verilerek şok geldiğinde bir mandala basarak
şoku durdurmaları öğretilmiştir. Daha sonra her grup köpeğe, köpekleri
hiçbir şekilde tutmadan serbest olarak bırakıp elektrik şoku
verilmiştir. Sonuç olarak birinci grup kaçmaya eğitilmiş köpekler
kaçarak kendilerini şoktan kurtarmışlardır. Üçüncü kontrol grubu
köpeklerde mandala basarak gene şokdan kurtulmuşlardır. Fakat ikinci
grup çaresiz köpeklerin büyük çoğunluğu kaçma imkanları olduğu halde
kaçmayıp şoka maruz kalmışlardır.
Boğma ve dikenli tasmalar genellikle köpek sahipleri tarafından
köpekleri tasmayı çektiği için kullanılmaktadır. Köpek sahipleri,
köpeklerinin tasmayı çekmemesini sağlamaları için bunu onlara
öğretmeleri gerekir. Fakat nasıl öğreteceklerini bilmeyen köpek
sahipleri bu tasmaları köpeklerine takarak köpeklerinin tasmayı
çekmiyeceklerini umarlar. Bazı köpekler boyunları acıdığı ve
boğuldukları için tasmayı çekmeyi yavaşlatırlar ama gene de çekmeye
devam ederler. Bu köpekden köpeğe değişen şiddetlerde olur ve köpek bu
tasma boynuna takılıyken boynuna batan ve sıkan bu tasma yüzünden acı
çeker. Bu acı ve boğmanın etkisinden kurtulması öğretilmeyen bu
köpekler Seligman'ın deneyindeki çaresiz köpekleri gibi bu acıyla
yaşamayı öğrenirler ve tasmayı çekmeye devam ederler. Fakat bu
köpeklere gene Seligman'ın deneyindeki kontrol köpekleri gibi tasmayı
çekmeyince bu acıdan kurtulacakları öğretilse köpekler tasmayı
etkisinden kurtulmak için çekmeyi bırakırlar. Bunu yapabilmek için de
negatif pekiştirmenin nasıl uygulandığını bilmek ve tecrübeli olmak
gerekir. Amatör kişilerin bunu yapmaları köpeğe zarar verecektir.
Köpek eğitiminde negatif pekiştirme ve cezaların yanlış kullanımının
olumsuz yan etkileri vardır. Depresyon, dikkat artımı ve akıldışı
korku(hypervigilance), anhedoni (haz verici duygular uyandıran
etkinliklerden haz alma yetisinin kaybetme.), en ufak tahrikde
saldırganlık gibi. Bilinçsizce ve sık uygulanan cezada, köpek cezanın
ne zaman geleceğini tahmin edemez, niçin uygulandığını algılayamaz ve
bu durumda yukarıda anlatılan yan etkiler ve öğrenilmiş çaresizlik
görülebilir.
Alıntıdır.
